(90) Zωγραφική των προσώπων και των σωμάτων στις εικόνες της Ι.Μ. Αγίας Αικατερίνης Σινά
Πρωτοπορειακή διεθνής επιστημονική έρευνα για τον τρόπο ζωγραφικής των προσώπων και των σωμάτων στις βυζαντινές εικόνες της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης Σινά.
Το βράδυ της 22ης Νοεμβρίου 2017 πραγματοποιήθηκε στους χώρους του Κεντρικού Ινστιτούτου Ιστορίας της Τέχνης (Μόναχο) η παρουσίαση ενός ογκώδους και επιβλητικού τόμου, ο οποίος περιλαμβάνει τα πορίσματα πρωτοποριακού διεθνούς προγράμματος, το οποίο συμπεριελάμβανε και την εξέταση εικόνων της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης του Θεοβαδίστου Όρους Σινά.
Το πρόγραμμα αυτό, το οποίο σε ελεύθερη απόδοση τιτλοφορείται «Το σώμα στη ζωγραφική: Χρώμα και σημασία» επικεντρώθηκε στις τεχνικές της ζωγραφικής που εφαρμόστηκαν στο μεσογειακό χώρο κατά την πρώτη χριστιανική χιλιετία, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην εξέταση του τρόπου χρωματικής απόδοσης του ανθρώπινου προσώπου και σώματος, κάτι που αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση για τη ζωγραφική τέχνη. Ιστορικοί και και συντηρητές έργων τέχνης επικέντρωσαν χρονικά την έρευνά τους στην εποχή από το 200 μέχρι το 1250 μ.Χ.
Για πρώτη φορά στην ιστορία της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης Σινά μελετήθηκαν φορητές εικόνες που φυλάσσονται εκεί με υπερσύγχρονες επιστημονικές μεθὀδους διερεύνησης του τρόπου ζωγραφικής απόδοσης των σωμάτων του Κυρίου, της Παναγίας, των Αγγέλων και των αγίων της Εκκλησίας μας.
Στο πρόγραμμα έλαβαν μέρος περιώνυμα ερευνητικά ιδρύματα, όπως το Κεντρικό Ινστιτούτο Ιστορίας της Τέχνης του Μονάχου, το Ινστιτούτο Συντήρησης του Πολυτεχνείου Μονάχου, το Μουσείο Κρατικών Συλλογών της Βαυαρίας και το Opificio delle pietre dure της Φλωρεντίας.
Ειδικοί επιστήμονες εξέτασαν αντιπροσωπευτικά έργα τέχνης με προηγμένα τεχνολογικά μέσα, όπως λ.χ. με μικροσκόπια υψηλότατης ανάλυσης. Την πολυδάπανη έρευνα χρηματοδότησε το Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας.
Στο πρόγραμμα συμμετείχε ως θεολογικός σύμβουλος και μεσολαβητής με την Ιερά Μονή Σινά ο θεολόγος Γεώργιος Βλαντής, διευθυντής του Συμβουλίου των Χριστιανικών Εκκλησιών της Βαυαρίας. Η υπεύθυνη του προγράμματος Δρ. Esther Wipfler επισκέφθηκε μαζί του στην Αθήνα τον Ηγούμενο της Ιεράς Μονής, Σεβ. Αρχιεπίσκοπο Σινά, Φαράν και Ραϊθώ κ. Δαμιανό και έλαβαν την ευλογία του για τη μελέτων ιστορικών εικόνων της φημισμένης Μονής.
Με την πατρική αγάπη του Ηγουμένου και την αδελφική αγάπη των μοναχών, κατόρθωσε ερευνητική ομάδα αποτελούμενη, μεταξύ άλλων, από τον καθηγητή Erwin Emmerling, τη Δρ. Esther Wipfler, τη Δρ. Catharina Blänsdorf και τη Δρ. Yvonne Schmuhl να ερευνήσουν διεξοδικά 11 εικόνες και να προβούν σε αποκαλύψεις που πρώτη φορά παγκοσμίως βλέπουν το φως της δημοσιότητας.
Τα επιστημονικά συμπεράσματα από τη μελέτη των εικόνων της Ιεράς Μονής Σινά, οι οποίες εξετάστηκαν συγκριτικά με επίσης αξιόλογες εικόνες της ίδιας εποχής από άλλα μέρη της Μεσογείου, δημοσιεύονται σε καλαίσθητο τόμο 668 σελίδων, με διεξοδικά κείμενα, φωτογραφίες και σχεδιαγράμματα, ο οποίος φέρει τον τίτλο Inkarnat und Signifikanz – Das menschliche Abbild in der Tafelmalerei von 200 bis 1250 im Mittelmeerraum.
Η μελέτη των εικόνων κατέδειξε σε πολλές περιπτώσεις διαδοχικές επιστρώσεις και επικαλύψεις, σε μερικές φορές μέχρι και 12, με διάφορα χρώματα, από το αστάρωμα μέχρι και τον τελικό βαθμό έκφρασης των προσώπων και των σωμάτων των αγίων. (Φωτο:Abb.17b, και Abb.20)
Σε μια εικόνα με θέμα τη Σταύρωση, παριστάνεται μεν ο Κύριος επί του Σταυρού ως νεκρός, με κλειστά τα μάτια για να αποδοθεί η ανθρώπινη φύση του, με ζωγραφική όμως επιδεξιότητα καταδεικνύεται ότι ως Θεός δεν έχει πεθάνει. Η αριστουργηματική σύνθεση των πολλαπλών επιπέδων των χρωμάτων που δείχνουν ταυτόχρονα τη ζωή και το θάνατο αποτελεί εξαίρετο έργο τέχνης παγκοσμίου εμβέλειας. (Φωτο:Abb.5)
Στην εκδήλωση για την παρουσίαση του τόμου, αλλά και της σχετικής ιστοσελίδας παραβρέθηκαν ο Πρωτοπρεσβύτερος Απόστολος Μαλαμούσης, ο οποίος δεξιώθηκε την ομάδα στην αρχή του προγράμματος στον Ι.Ν. Αγίων Πάντων Μονάχου και πρόσφερε μια εποπτική εισαγωγή στην Ορθοδοξία στους ερευνητές, και ο θεολόγος Γεώργιος Βλαντής.
Στον πρόλογο του καταλόγου, αλλά και στις εισηγήσεις τους οι επιστήμονες ευχαρίστησαν θερμά τον Σεβ. Ηγούμενο Αρχιεπίσκοπο κ. Δαμιανό, τους Μοναχούς π. Μιχαήλ, π. Νήφωνα και π. Συμεών και τους συντηρητές Βασιλική Αναγνωστοπούλου, Μιχάλη Κουφόπουλο και Μηνά Χατζηχρήστου για την επιστημονική υποστήριξη της έρευνας.
Περαιτέρω πληροφορίες για το πρόγραμμα σε γερμανική γλώσσα:
https://www.google.com/culturalinstitute/beta/exhibit/pwLCmJkkx_srLw?hl=de
http://www.zikg.eu/projekte/projekte-zi/isimat
Οι φωτογραφίες από τον τόμο διετέθησαν ευγενώς από το Κεντρικό Ινστιτούτο Ιστορίας της Τέχνης του Μονάχου. (© 2016 by St. Catherine’s Monastery at Mount Sinai.)
Στη φωτογραφία (από αριστερά) η Δρ. Catharina Blänsdorf, επιστημονική συνεργάτης του Πολυτεχνείου του Μονάχου, ο Πρωτοπρεσβύτερος Απόστολος Μαλαμούσης, η Δρ. Esther Wipfler, επιστημονική συνεργάτης του Κεντρικού Ινστιτούτου Ιστορίας της Τέχνης της Βαυαρίας και υπεύθυνη του προγράμματος, και ο κ. Βλαντής.(Φωτο: Κεντρικό Ινστιτούτο Ιστορίας της Τέχνης του Μονάχου).
